Kolbuszowa

Armia Krajowa to największa podziemna armia walczącej Europy. To ona podczas II wojny światowej dzielnie walczyła z okupantem niemieckim i sowieckim.

Korzenie AK sięgają powstałej w nocy z 26 na 27 września 1939 r. Służby Zwycięstwu Polski przekształconej kilka miesięcy później w Związek Walki Zbrojnej, a następnie 14 lutego 1942 r. w Armię Krajową. Liczba zaprzysiężonych żołnierzy AK wynosiła na początku 1942 roku ok. 100 tys., zaś w lecie 1944 roku już ok. 380 tys., w tym: ok. 10,8 tys. oficerów, 7,5 tys. podchorążych i 87,9 tys. podoficerów. Kadra AK rekrutowała się z oficerów i podoficerów armii przedwrześniowej oraz z absolwentów tajnych Zastępczych Kursów Szkoły Podchorążych Rezerwy i Zastępczych Kursów Podoficerów Piechoty, a także przerzucanych do kraju oficerów, tzw. cichociemnych. Od 1943 roku w jednostkach podporządkowanych Komendzie Głównej AK tworzono kompanie i bataliony, od 1944 roku - pułki, brygady, dywizje, zgrupowania pułkowe i dywizyjne13.

Przysięga żołnierzy Armii Krajowej
(Przyjmowany)
"W obliczu Boga Wszechmogącego i Najświętszej Maryi Panny, Królowej Korony Polskiej, kładę swe ręce na ten Święty Krzyż, znak Męki i Zbawienia, i przysięgam być wiernym Ojczyźnie mej, Rzeczypospolitej Polskiej, stać nieugięcie na straży Jej honoru i o wyzwolenie Jej z niewoli walczyć ze wszystkich sił – aż do ofiary życia mego. Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej i rozkazom Naczelnego Wodza oraz wyznaczonemu przezeń Dowódcy Armii Krajowej będę bezwzględnie posłuszny, a tajemnicy niezłomnie dochowam, cokolwiek by mnie spotkać miało.
(Przyjmujący)
Przyjmuję Cię w szeregi Armii Polskiej, walczącej z wrogiem w konspiracji o wyzwolenie Ojczyzny. Twym obowiązkiem będzie walczyć z bronią w ręku. Zwycięstwo będzie Twoją nagrodą. Zdrada karana jest śmiercią". 
 
Historia podziemia konspiracyjnego Armii Krajowej Obwód Kolbuszowa, kryptonim „Kefir"
Krystynie i Mieczysławowi (fragmenty „Rocznik Kolbuszowski” 4).
Zasadniczo w pow. kolbuszowskim do września 1940 r. ruch oporu był ciągle w stadium organizowania się. Powiat Kolbuszowa stał się Obwodem ZWZ o kryptonimie „Kefir” dopiero we wrześniu 1940, należąc początkowo do Inspektoratu Mielec krypt. „Nowela" i został podzielony na 8 placówek:
1. Placówka Sokołów miasto krypt. „Sosna I", d-ca Franciszek Tupaj ps. „Kalina".
2. Placówka Sokołów wieś krypt. „Sosna II", d-ca Józef Guzenda ps. "Pszczoła".
3. Placówka Raniżów krypt. „Rabuś", d-ca por. Henryk Noga ps. „Żbik", „Wilkołak I", jego zastępca ppor. Tadeusz Noga ps. „Wilkołak II".
4. Placówka Kolbuszowa Dolna krypt. „Dolina", d-ca por. Wojciech Maciąg ps. „Znicz".
5. Placówka Kolbuszowa Górna krypt. „Góra", d-ca por. Tadeusz Łykus ps. „Sokół".
6. Placówka Cmolas krypt. „Czeremcha", d-ca por. Józef Micek ps. „Gustaw".
7. Placówka Majdan Królewski krypt. „Magnus", d-ca por. Władysław Wiśniowski ps. „Chruściel".
8. Placówka Dzikowiec, na terenie której działały dwa ugrupowania konspiracyjne Armii Krajowej, dowodzone przez kierownika szkoły pana Kościółka i Bataliony Chłopskie, d-ca por. Franciszek Bieleń z Weryni ps. „Wóz". BCh w sile batalionu liczyło około 150 ludzi, i ściśle współpracowało z AK.

Pierwszym komendantem Obwodu Kolbuszowa był Władysław Wiśniowski ps. „Chruściel", oficer WP w kampanii wrześniowej, nauczyciel, komendant Związku Strzeleckiego w Kolbuszowej. Po aresztowaniach, które miały miejsce na przełomie 1940-41, aby uniknąć dekonspiracji, Władysław Wiśniowski został przeniesiony do Rzeszowa.
Drugim komendantem Obwodu został mianowany kpt. Jan Wiśniewski ps. „Osa". Było to jego przybrane nazwisko. Został fikcyjnie zatrudniony w majątku hrabiego Tyszkiewicza w Weryni, pełniąc funkcję komendanta Obwodu do lipca 1942 r., kiedy to znowu nastąpiła zmiana komendanta Obwodu. Od lipca 1942 komendantem został mianowany por. Józef Rządzki o przybranym nazwisku Kordyszewski ps. „Boryna" z zawodu nauczyciel, pracował w Kolbuszowej przy regulacji rzeki Nil.
Skład osobowy dowództwa Obwodu Kolbuszowa kryptonim „Kefir”:
- Józef Rządzki ps. „Boryna", „Konar", występował pod nazwiskiem Kordyszewski, kapitan, z wykształcenia nauczyciel.
- Władysław Nazimek, porucznik, ps. „Drzazga", z-ca d-cy, oficer wywiadu.
- Ludomir Frąckiewicz, porucznik, ps. „Mnich", z-ca d-cy.
- Józef Batory, porucznik, adiutant komendanta, ps. „Argus", „Orkan", odpowiedzialny za łączność. W 1944 roku po rozbiciu przez NKWD struktur AK, komendant Obwodu (zamordowany przez UB w 1951 r. w Warszawie).
- Czesław Cieślik, porucznik, ps. „Agawa”, oficer szkoleniowy.
- Romuald Hailman, porucznik, ps. „Piotr”, oficer dywersji, d-ca oddz. 24 „Huragan”.
- Tadeusz Rożek, podoficer, ps. „Sawa”, z-ca „Piotra", pluton „Huragan”.
- Michał Mokrzycki, porucznik ps. „Bartnik”, kier. biura propagandy i informacji.
- Stanisław Kądzielą, ppor., ps. „Lech”, saper, szkoleniowiec dywersji.
- Kazimierz Weryński, oficer, ps. „Lupus”, odpowiedzialny za kolportaż prasy.
- Władysław Braja, ps. „Irys", kier. obsługi radiostacji i nasłuchu, wykonawca planów sytuacyjnych różnych akcji.
- Leszek Popiel, ppor., ps. „Sulima”, d-ca oddz. dywersyjnego na Majdańszczyźnie w czasie akcji „Burza”.
- Józef Ziemiański, ppor., ps. „Maczuga”, oficer uzbrojenia i wywiadu.
- Władysław Wąsowicz, porucznik, ps. „Góral”, ref. bezpieczeństwa.
- Franciszek Bieleń, porucznik, ps. „Wóz”, d-ca Batalionów Chłopskich, ściśle współpracujący z AK.
- Juliusz Własnowolski, lekarz naczelny, ps. „Trzaska”, jego z-ca lekarz Stefan Siemiątkowski.
- Natalia Babko ps. „Frania”, nauczycielka, komendantka Wojskowej Służby Kobiet.
- Jadwiga Laurentowicz, prowadziła sklep papierniczy, dostarczała dla organizacji materiały papiernicze, z-ca komendantki WSK.
- Aleksandra Niezgoda ps. „Lusia”, komendantka sekcji łączniczek.
- Stefania Januszewska ps. „Krystyna”, kier. sekcji zaopatrzenia szpitali.
- Zofia Januszewska ps. „Kamelia”, komendantka sekcji sanitariuszek.
- Władysław Kisiel ps. „Kempa”, intendent.
- Hr. Jerzy Tyszkiewicz, rotmistrz kawalerii z czasów I wojny światowej, ps. „Koral”, był delegatem Rządu na Obwód Kolbuszowa.
- Żyła Jakub, porucznik, ps. „Nowina”, oficer dywersji.
- Ks. dr Władysław Smoleń ps. „Tyłka”, „Szumilas”, kapelan podchorąży, był przywódcą duchownym AK. Przez cały okres okupacji, będąc żołnierzem AK był bardzo aktywny. Żadna narada sztabu Obwodu nie odbywała się bez jego uczestnictwa. Cieszył się dużym autorytetem wśród braci żołnierskiej i młodzieży.

Niezależnie od w/w osób w skład dowództwa Obwodu wchodzili poszczególni d-cy placówek. Na terenie miasta Kolbuszowa i w najbliższym jego otoczeniu, zostały utworzone punkty kontaktowe, w których przekazywano i odbierano za pomocą łączników tajną pocztę, rozkazy, broń, amunicję i inne rzeczy związane z konspiracją. Punkty kontaktowe były również miejscem przerzutu ludzi związanych z podziemiem, ale to odbywało się raczej rzadko.

Punkty kontaktowe to miejsca, gdzie zawsze przemieszczało się wielu ludzi w ciągu dnia. Były to m.in.:
- Warsztat p. Leona Zielińskiego, gdzie naprawiano rowery, maszyny do szycia oraz sprzęt gospodarstwa domowego. Tu co wtorek, i jeżeli zachodziła potrzeba, to w każdy dzień tygodnia przyjeżdżali łącznicy z poszczególnych placówek, pozostawiając rowery, a w nich pocztę. Pan Zieliński brał je niby to do naprawy, dołączał nową pocztę, najczęściej chowając ją do kierownicy lub rury siedzeniowej, zaś pocztę otrzymaną szyfrował razem z Mieczysławem Godlewskim, który następnie przenosił ją do Kom. Obwodu. Pan Leon ps. „Wyspa" naprawiał również wszelkiego rodzaju broń dla organizacji. Po wojnie więzień łagrów ZSRR Borowicze.
- Restauracja p. Zdzisława Zacha była też idealnym miejscem na punkt kontaktowy, gdzie przemieszczało się wielu różnych ludzi, a przede wszystkim Niemców, którzy byli niewyczerpanym źródłem wiadomości.
- Leśniczówka Lenartów: p. Wojciech Lenart ps. „Gaj", synowie, Stanisław ps. „Jawor", Jan ps. „Ryś", córki - Stefania ps. „Jodła", Eugenia ps „Brzoza", żona p. Wojciecha, należała również do konspiracji ps. „Sarna".

Pan Wojciech Lenart pracował u hr. Tyszkiewicza jako gajowy. Leśniczówka nadawała się idealnie dla celów konspiracji. Położona na skraju lasu, z dala od innych zabudowań, była miejscem spotkań całych grup żołnierzy AK, którzy tu odbywali szkolenia, ostre strzelanie, tu była przechowywana broń, również ze zrzutów, tu składali przysięgę nowo przyjęci akowcy. Nic dziwnego, że po wejściu sowietów i po utworzeniu się UB, komuniści w bestialski sposób zemścili się na rodzinie Lenartów za ich poświęcenie dla sprawy polskiej. Zamordowano ojca i dwóch synów w niewiadomych do dnia dzisiejszego okolicznościach. Leśniczówka Lenartów była właściwie kolebką konspiracji Obwodu kolbuszowskiego. W marcu 1940 r. zgłosił się do Lenartów oficer legitymujący się legitymacją oficerską w st. kapitana, podając ps. „Robert", który nawiązał z Lenartami współpracę konspiracyjną, przywożąc ze sobą instrukcje i tajne gazetki „Odwet".

- Czwartym punktem kontaktowym było gospodarstwo Batorych. Prowadził je Stefan Batory, brat por. Józefa Batorego, który został zamordowany przez UB w 1951 roku za przynależność do WiN, Franciszka Batorego również aktywnego czł. WiN-u i Augusta Batorego, który zginął w czasie „Akcji Burza" w niewyjaśnionych do chwili obecnej okolicznościach. Siostry Stefana były również zaangażowane w pracy konspiracyjnej. Tu również składowano broń, spotykano się i odbywały się tu różnego rodzaju szkolenia.

Bardzo ważną rolę w konspiracji w poszczególnych placówkach spełniały Plebanie. Plebania w Kolbuszowej, gdzie proboszczem był ks. kanonik Dunajecki, była ostoją konspiracji od chwili jej zawiązania do momentu rozbicia ruchu wolnościowego przez rodzimych komunistów. Ks. Dunajecki niósł pomoc każdemu kto jej potrzebował. Pod koniec 1943 roku zasadniczo zakończono organizacyjną budowę struktur konspiracyjnych Obwodu Kolbuszowa.